Công ty gia đình là gì?

Công ty gia đình, còn gọi là Family Business trong tiếng Anh, là các công ty được thành lập và hoạt động theo quy định của pháp luật, trong đó thành viên gia đình thường sở hữu toàn bộ vốn điều lệ hoặc giữ các vị trí quản lý và điều hành chính trong doanh nghiệp.

Thực tế cho thấy pháp luật không đưa ra định nghĩa chính xác cho mô hình doanh nghiệp gia đình, bởi vì chúng không được xem như một loại hình doanh nghiệp độc lập. Tuy nhiên, các công ty gia đình thường có một số đặc điểm chung sau đây:

• Nhân sự: Phần lớn nhân viên trong công ty là người trong gia đình, có mối quan hệ hôn nhân, nuôi dưỡng, huyết thống, hoặc quan hệ thân thiết khác. Chủ sở hữu doanh nghiệp và các vị trí chủ chốt đều do các thành viên trong gia đình giữ.
• Vốn góp: Thường có tỷ lệ vốn góp của thành viên gia đình chiếm đến 100% cổ phần hoặc vốn điều lệ của công ty.
• Thời gian tồn tại: Công ty gia đình thường có độ tuổi hoạt động lâu hơn, nhờ sự kế thừa giữa các thế hệ, giúp duy trì và phát triển doanh nghiệp.

Như vậy, công ty gia đình là loại hình doanh nghiệp đặc thù, trong đó các thành viên gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và điều hành doanh nghiệp.

Điểm mạnh và hạn chế của công ty gia đình

Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp gia đình thành công nổi bật nhờ tận dụng tốt ưu điểm của mô hình này. Dưới đây là một số ưu điểm và nhược điểm của công ty gia đình:

Điểm mạnh

• Quyền lực tập trung: Quyền lực tập trung vào người chủ gia đình giúp đưa ra quyết định dài hạn, nhằm tạo lợi thế cạnh tranh bền vững.
• Sự hiểu biết giữa các thành viên: Thành viên cùng gia đình thường hiểu rõ khả năng của nhau, giúp đưa ra quyết định phù hợp.
• Quản lý và giám sát dựa trên các quy tắc gia đình: Ngoài cơ chế quyền sở hữu, công ty gia đình còn tuân theo các quy tắc gia đình, huyết thống, dòng họ.
• Quyết định nhanh chóng, tối ưu chi phí: Nhờ quản lý tập trung, sự tin tưởng giữa các thành viên, công ty gia đình có thể ra quyết định nhanh chóng và tối ưu chi phí.
• Trách nhiệm công việc cao: Thành viên gia đình nắm giữ phần lớn vốn, nên có trách nhiệm và cam kết cao trong công việc.
• Quản lý tài chính tốt: Các thành viên công ty gia đình coi tiền của công ty như tiền của gia đình, giúp kiểm soát chi phí hiệu quả, đặc biệt trong việc thắt chặt chi phí.

Hạn chế

Bên cạnh các ưu điểm nêu trên, công ty gia đình cũng có một số hạn chế như sau:

• Khó huy động vốn và nguồn lực: Do mô hình kinh doanh khép kín, công ty gia đình thường gặp khó khăn trong việc huy động vốn, nhân sự, và cơ sở vật chất từ bên ngoài.
• Yêu cầu kế thừa năng lực quản lý: Để duy trì doanh nghiệp, cần sự kế thừa từ thế hệ sau với người quản lý có năng lực và triển vọng phát triển công ty.
• Ảnh hưởng của mâu thuẫn gia đình: Mâu thuẫn hoặc chia rẽ trong gia đình có thể gây ra tác động tiêu cực đến quản lý và hoạt động kinh doanh của công ty.
• Khó thu hút và giữ chân nhân tài: Công ty gia đình thường có xu hướng ưu đãi hơn cho "người trong nhà", dẫn đến khó khăn trong việc thu hút và giữ chân nhân sự tài năng từ bên ngoài.

Vì sao người trẻ cảm thấy ám ảnh với công ty gia đình?

Đối với người lao động, việc làm việc tại công ty gia đình thường được coi là môi trường làm việc đầy áp lực và không thuận lợi với nhiều vấn đề như sau:

• Đãi ngộ không minh bạch: Một số công ty gia đình thường không tuân thủ luật lệ hoặc cung cấp các phúc lợi cho nhân viên một cách rõ ràng. Lương và thưởng có thể bị điều chỉnh dựa trên cảm xúc của người quản lý, khiến cho nhân viên cảm thấy không an tâm và dễ dàng chuyển sang công ty khác để tìm kiếm cơ hội phát triển.
• Cơ hội thăng tiến không rõ ràng: Điều gây lo ngại lớn nhất trong công ty gia đình là sự ưu tiên cho "người trong nhà", khiến cho nhân viên ít có cơ hội để phát huy tài năng và nhận được sự công nhận xứng đáng. Đây cũng là lý do vì sao công ty gia đình thường khó giữ chân nhân tài, đặc biệt là những người trẻ đầy tham vọng.
• Quyết định dựa trên cảm xúc: Trong công ty gia đình, người có quyền lực cao nhất thường là giám đốc, người quyết định mọi chính sách và định hướng. Môi trường làm việc, cũng như các chế độ khen thưởng, thường được ưu tiên cho người thân của giám đốc, dẫn đến sự cạnh tranh không công bằng và ảnh hưởng đến tâm lý nhân viên.

03 cách để sinh tồn trong công ty gia đình

Nếu đã quyết định lựa chọn công ty gia đình để làm nơi phát triển con đường sự nghiệp của bạn thì sẽ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc học cách sinh tồn trong môi trường đó. Dưới đây là một số lời khuyên giúp bạn "sống sót" hiệu quả trong công ty gia đình:

Hoàn thành đúng nhiệm vụ

Bất kể môi trường làm việc, việc tôn trọng quản lý và hoàn thành nhiệm vụ được giao là điều quan trọng. Ngay cả khi bạn thấy công ty có phần ưu ái cho "người trong nhà" của sếp, hãy luôn nỗ lực hoàn thành công việc một cách tốt nhất, nhờ đó nâng cao năng lực, tăng niềm tin từ người quản lý và có cơ hội tiếp cận công việc quan trọng hơn.

Đừng so sánh quyền lợi hay đại ngộ với “người nhà” của cấp trên

Khi làm việc trong công ty gia đình, bạn cần chấp nhận rằng công ty sẽ thường ưu tiên người thân của sếp trong việc xem xét lương thưởng và đánh giá đóng góp. Việc so sánh sẽ chỉ khiến bạn cảm thấy bất mãn và thất vọng. Thay vào đó, hãy tập trung vào các điều kiện cơ bản khác theo quy định của công ty dành cho nhân viên và nhớ rằng kinh nghiệm làm việc là điều quan trọng nhất mà bạn muốn đạt được.

Hòa đồng với con cháu của cấp trên

Việc xây dựng mối quan hệ tốt với đồng nghiệp, bao gồm cả "người nhà" của sếp, không chỉ giúp bạn cảm thấy thoải mái hơn trong công việc mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc làm việc diễn ra mượt mà hơn.

Những công ty gia đình nổi tiếng trên thế giới và tại Việt Nam

Hiện nay, trên toàn thế giới, có nhiều doanh nghiệp gia đình thành công hoặc hoạt động theo mô hình gia đình. Các ví dụ cụ thể bao gồm:

• Novartis – tập đoàn dược phẩm hàng đầu thế giới, thuộc sở hữu của gia đình Sandoz, có giá trị vốn hóa thị trường đạt 279 tỷ USD.
• Roche – tập đoàn chăm sóc sức khỏe do gia đình Hoffmann-Oeri điều hành, bao gồm ít nhất 8 tỷ phú, và có giá trị vốn hóa ước tính 254 tỷ USD.
• Walmart – tập đoàn tiêu dùng và bán lẻ do gia đình Walton sở hữu, với giá trị vốn hóa đạt 241 tỷ USD. Năm người thừa kế trong gia đình Walton, chiếm 50% giá trị cổ phiếu của tập đoàn, đều là tỷ phú quốc tế.
• Meta – công ty công nghệ hàng đầu thế giới, trước đây có tên là Facebook. Nhà sáng lập Mark Zuckerberg đã đưa các thành viên gia đình vào công ty và hiện nắm giữ khoảng ⅓ tổng giá trị tài sản.

Các công ty gia đình lớn khác trên thế giới bao gồm: Anheuser-Busch InBev, Samsung Electronics, Oracle, Volkswagen, Nike, Kinder Morgan…

Tại Việt Nam, một số công ty gia đình lớn bao gồm:

KIDO – Công ty thực phẩm do hai anh em Trần Lệ Nguyên và Trần Kim Thành sáng lập và điều hành.

• DOJI – Tập đoàn vàng bạc đá quý do gia tộc họ Đỗ thành lập và điều hành, với Chủ tịch HĐQT Đỗ Minh Phú đứng đầu.

Một số công ty gia đình nổi tiếng khác ở Việt Nam gồm: Vingroup, Tân Hiệp Phát, Biti's và Tập đoàn Liên Thái Bình Dương.

Bài viết trên đã cung cấp một số thông tin cơ bản về công ty gia đình và đặc trưng của loại hình doanh nghiệp này. Trên thực tế, không phải tất cả các công ty gia đình đều mang tính tiêu cực. Đặc biệt trong thời điểm thị trường lao động gặp nhiều khó khăn do tác động của suy thoái kinh tế, việc chấp nhận làm việc trong một công ty gia đình vẫn có thể giúp bạn tích lũy kinh nghiệm, tăng thu nhập và chuẩn bị cho các kế hoạch trong tương lai.